KREU 5

                  VARIACIONET MES INDIVIDEVE DHE GRUPEVE

 

Agresion është veprimi sulmues. Në psikoanalizë mendohet se agresioni vjen nga fuqitë e brendshme. Ndërsa sipas të drejtës ndërkombëtare si agresion merret sulmi i një shteti ndajë një tjetri.

Sa herë që marrim një gazete ose shikojmë një rubrike lajmesh televizive, në bombardohemi nga ngjarje agresiviteti dhe dhune. Lufta ne Lindjen e Mesme, krimet ne Shtetet e Bashkuara, te gjitha këto na kujtojnë se njerëzit mund te jene krijesa tepër agresive. C’është agresiviteti? C’e shkakton atë ? Si zhvillohet ai ? S mund te kontrollohet ai ? a lind agresiviteti me njeriun apo mësohet gjate jetës ? Si mund te paketojmë agresivitetin shkatërrues? Psikologet sociale janë vene ne kërkim te përgjigjeve për këto pyetjet.

Përkufizimi i agresiviteti : Agresiviteti si koncept është i vështire për t’u përkufizuar. Ai përdoret dhe keqpërdoret gjerësisht (Scott 1975). Për njeriun e thjështë, agresive mund të jetë sjellja e një tregtari që mbyll njëanshmërisht një marrëveshje ose sjellje e një vjedhësi banke, në veprim ose akti i luftës se një kombi. Njerëzit vazhdojnë të debatojnë rreth agresiviteti. Psh dikush mund te vrase një insekt, një kafshe ose një person tjetër. Ne mund te t’I gërthasim dikujt ose mund ta mbajnë inatin Brenda. Dy kafshe mund të zihen me kthetra dhe dhembe ose dy njerëzie mund ta mbajmë inatin Brenda. Dy kafsha mund të zihet me kthetra dhe dhembe ose dy ndeshen me arme ose thika. Më qellim që ta kuptojnë agresivitetin në kontekst sjelljes njerëzore, psikologet kufizojnë shpesh fushën e studimeve të tyre. Ne do të përqendrohemi në agresivitetin njerëzor shkatërrues. Psikologu social Robert Baron (1983), e përkufizoje agresivitetin si një sjelleje që synon të dëmtoje nja anëtar tjetër të të njëjtit lloj. Ky përkufizim përjashton agresivitetin midis llojeve (gjuetinë), agresivitetin e rastësishëm dhe agresivitetin njerëzor do të thotë të studiosh atë sjellje që synon dëmtimin e një njeriu tjetër. Sjellja agresive mund të mare forma të shumta. Ajo mund të jetë sjellje fizike, si sulmi me grushta ose me arme, sjellje verbale, e tille si kërcënimet, ajo mund të jetë një veprim u tërthorte, si shkatërrim i pronës së armikut ose dëmtimi i të dashurve të tij.

Agresiviteti është sjellje, por ai shoqërohet me emocion (zemërim) dhe ndikohet nga emocionet. Roger Johnson (1972), vuri ne dukje se agresiviteti është një koncept me shumë përmasa dhe ku ndikojnë shumë faktorë. Psikologet i kane studiuar marrëdhënit midis agresiviteti dhe faktorë të tilla si trashëgimia, seksi, territori, studimi, ekologjia, fiziologjia, zhvillimet, te mësuarit dhe organizmi social

Teoritë për agresivitetin : agresiviteti është studiuar në katër këndvështrime : në këndvështrimin e teorisë së instinkteve, të teorisë frustacion-impuls, të teorisë se të mësuarit social, dhe të këndvështrimin e teorisë cognitive neoasacioniste. Teoria më e vjetër për agresivitetin thotë se njerëzit janë nga natyra agresive. Ndoshta mbështesë me i shquar i teorisë së instinkteve ishte Sigmund Freud (1930) i cili argumentoi se agresiviteti është rezultat i instinktit të vdekjes me të cilin lindin të gjitha qeniet njerëzore. Freud hodh idenë se energjisë shkatërruese zmadhohet dhe duhet të çlirohet perms sjelljes agresive.

Etologu evropian Konrad Lorenz propozoi një teori moderne instinktesh për agresivitetin. Lorenz (1966) argumentoi se njerëzit janë agresive sepse ata kanë evoluar për të mbijetuar. Kafshe të tjera më të fuqishme kanë frenime për të mos demtuar njëra-tjetrën. Lorenz argumentoi se meqe një njeri pa arme është mjaft i pafuqishëm përballe të tjerëve, ai mund të ketë frenimet që kanë shumica e llojeve të tjera për t’u ndeshur. Instinkti i agresiviteti i kombinuar me zhvillimin e armeve e ka bere njeriun kafshën me te rrezikshme te natyrës. Teoria e instinktit ka një vizion mjaft pesimist për agresivitetin njerëzor. Teoria frustracion-impuls i siguron njerëzve pak më tepër shprese. Teoria e frustracion-impuls e agresiviteti u propozua nga psikologet social Dollard, Doob, Miller, Mowrer dhe Sears (1939). Kjo teori thotë se frustracioni çon në zgjimin e një impulse agresiv për të goditur burimin e frustracionit. P. sh nqse ju doni të bëni një mbrëmje, por shoku juaj më i mire nuk dëshiron, frustracioni juaj mund të çoje në agresivitet ndaj shokut. Kjo teori hodhi idenë se të gjithë agresiviteti është rezultat i frustacionit dhe mënyra për ta kontrolluar atë është eliminimi i frustacioneve të mundshme të mjedisit. Psh. në qofte se secili nga ne do të kishte çdo gjë që i nevoitej nuk do të eksitonte më dhe për pasoje nuk do të ekzistonte dhe agresiviteti.

Teoria e të mësuarit social thotë se agresiviteti është një formë e sjelljes së mësuar sociale. Albert Bandura dhe Robert Baron (1977) përfaqësojnë pikëpamjen e sotme se agresiviteti është i mësuar perms vëzhgimit dhe imitimit të njerëzve të tjera dhe ruhet perms përforcimit pozitiv.

 

 

 

 

(AD), gjithashtu e quajtur Sëmundja e Alzheimerit, ose thjesht Alzheimer, është forma më e zakonshme e dementias. Kjo sëmundje e pakurueshme dhe degjenerative u përshkrua për herë të parë nga psikiatri dhe neuropatologu gjerman Alois Alzheimer më 1906 dhe kësisoj sëmundja u emërtua sipas tij. Zakonisht diagnostikohet te personat mbi moshën 65 vjeç, ndonëse shenjat e para të tij mund të shfaqen shumë përpara. Më 2006, kishte 26,6 milionë persona të prekur në tërë botën. Parashikohet që në 2050-n 1 në 85 veta të jenë të prekur nga kjo sëmundje.

Ndonëse secili rast i Alzheimerit është unik për secilin individ, ka shumë simptoma të përbashkëta. Simptomat më të hershme të vëzhguara shpesh ngatërrohen si probleme të lidhura me moshën, ose manifestime të stresit. Në periudhat e hershme, simptoma më e njohur është paaftësia për të mbajtur mend kujtime të reja, si p.sh vështirësia për të mbajtur mend fakte të vëzhguara në kohët e fundit. Kur mjeku ose infermieri lajmërohen, dhe sëmundja dyshohet, diagnoza shpesh konfirmohet me teste konjitive dhe vlerësime të sjelljes dhe pastaj kryhet një skanim i trurit.

Kur sëmundja përparon, simptomat përfshijnë ngatërresën, acarim dhe agresion, ndryshim humori, përçartje fjalësh, humbje të kujtesës afatgjatë dhe humbje të aftësisë së shqisave.

Më pak se 3 përqind e individëve jetojnë më shumë se 14 vjet pas diagnozës.

Shkaku dhe zhvillimi i Alzheimerit janë të paqarta. Kërkimi shkencor tregon se sëmundja lidhet me pllakat e pleqërisë (pjesë në zonën gri ku gjenden me shumicë qelizash amiloide që ndihmojnë nëshfaqjen e sëmundjeve neurodegjenerative) dhe lëmshet neurofibrilare (proteina patologjike të grumbulluara). Trajtimet e përdorura momentalisht ofrojnë pak përfitime simptomatike ; asnjë trajtim që vonon ose ndal progresin e sëmundjes nuk ekziston. Në 2008, më shumë se 500 teste klinike janë kryer për identifikimin e një kure të mundshme të Alzheimerit, por nuk dihet nëse ndonjë nga këto teste do shfaqë rezultate premtuese.

Janë sugjeruar zakone të ndryshme të jetuari për të parandaluar sëmundjen e Alzheimerit, por ka një mungesë provash që të tregojë një lidhje mes rekomandimeve dhe reduktimin e sëmundjes. Stimulimi mendor, ushtrimet dhe dieta e balancuar sugjerohen si mënyrat më të mira për të parandaluar dhe menaxhuar sëmundjen.

Për shkak se Alzheimeri nuk mund të kurohet dhe është degjenerativ, menaxhimi i pacientëve është esencial. Roli i kujdestarit zakonosht merret nga bashkëshorti ose një i afërm.

Sëmundja e Alzheimerit është e njohur për pasojat mbi kujdestarin; presioni mund të shkaktojë pasoja psikologjike, sociale, fizike dhe ekonomike.

Karakteristikat

Zhvillimi i sëmundjes ndahet në katër faza që lidhen me dëmtimet e funksioneve trupore dhe mendore.

Para-dementia

Simptomat e para shpesh ngatërrohen si probleme të lidhura me plakjen dhe stresin. Testimet e detajuara neuropsikologjike mund të shfaqin vështirësi mendore që 8 vjet para se një person të plotësojë kriteret për diagnostikimin me Alzheimer.

Problemi më i dukshëm është humbja e kujtesës, që shfaqet si vështirësia për të mbajtur mend fakte të mësuara së fundmi dhe paafatësia për të thithur informacion të ri.

Problemet me funksionet ekzekutive (si vëmendja, planifikimi, fleksibiliteti dhe mendimi abstrakt) ose dëmtimet në kujtesën semantike (kujtesa e kuptimeve), mund të jenë simptoma të fazave të hershme të sëmundjes. Plogështia mund të vërehet në këtë fazë dhe qëndron si simptoma më persistente (që qëndron më gjatë) gjatë rrjedhës së sëmundjes. Faza para-klinike e sëmundjes është quajtur gjithashtu dëmtim i butë mendor, por nëse ky term korrespondon me një fazë pas diagnostikimit apo me hapin e parë të sëmundjes së Alzheimerit, kjo ngelet për tu diskutuar.

Dementia e hershme

Në njerëzit me sëmundjen, dëmtimi në rritje i aftësisë për të mësuar dhe kujtesës sjell në diagnostikimin definitiv. Në një pjesë të vogël të tyre, vështirësitë me gjuhën, me funksionet ekzekutive, me perceptimin janë më të shfaqura sesa problemet me kujtesën. Sëmundja e Alzheimerit nuk nidkon në të gjitha kapacitetet e kujtesës barazisht. Kujtimet e vjetra të jetës së personit (kujtesa episodike), faktet e mësuara dhe kujtesa trupore ndikohen në një gradë më të ulët se kujtesa afatshkurtër.

Problemet me gjuhën janë kryesisht të karakterizuara nga kufizimi e fjalorit dhe ulja e rrjedhshmërisë për të folur, që çojnë në varfërimin e gjuhës së folur e të shkruajtur. Në këtë fazë, personi me Alzheimer shpesh është i aftë të komunikojë idetë kryesore. Ndërsa performon aftësi motore si të shkruarit, vizatuarit ose veshurit, koordinimi i lëvizjeve dhe vështirësitë e planifikimit mund të jenë të pranishëm por shpesh nuk vihen re. Ndërsa sëmundja zhvillohet, personat e prekur shpesh vazhdojnë të kryejnë shumë veprime në mënyrë të pavarur, por u duhet ndihmë ose mbikqyrje për aktivitete më kërkuese si nga ana fizike dhe mendërore.

Dementia e mesme

Përkeqësimi progresiv pengon pavarësinë e individëve të prekur, që bëhen të paaftë për të kryer edhe aktivitetet më të zakonshme. Vështirësitë në të folurit bëhen të dukshme për shkak se i prekuri nuk mund të kujtojë fjalët, që e çojnë atë në zëvendësimin e fjalëve të duhura me fjalë të gabuara (paraphasias). Aftësitë shkruese dhe lexuese humbasin gjithashtu shkallë-shkallë. Koordinimi i ndërlikuar i lëvizjeve përkeqësohet me kalimin e kohës, duke e bërë më të madh rrezikun e rënies. Gjithashtu, problemet e kujtesës përkeqësohen dhe personi mund të mos njohë të afërmit. Kujtesa afatgjatë, që më përpara qe e pacënuar, tani dëmtohet.

 

 

 

Të drejtat e njeriut janë universale. Ato u përkasin të gjithë individëve dhe duhet të gëzohen në mënyrë të barabartë nga të gjithë. Pavarësisht kësaj, në shoqëri janë të pranishme sjellje që trajtojnë në mënyrë të diferencuar individë dhe kjo për shkaqe nga më të ndryshmet një prej të cilave është edhe përkatësia gjinore. Çdo trajtim jo i barabartë i një individi në krahasim me një individ të gjinisë së kundërt në rrethana të njëjta apo të ngjashme konsiderohet diskriminim

Për shkaqe të ndryshme dhe të natyrshme historike, tradicionale, zakonore, diskriminimi gjinor nuk sulmon vetem grate te cilat jane viktima te drejteperdrejta, por edhe femijet. Në vendin tonë ka egzistuar zakoni që kur lindte një vajzë prindërit hidhëroheshin, sepse djali për ta përfaqësonte trashigimninë e tyre. Djalin ata e prisnin me gëzim dhe festime, vajzën me hidhërim. Nëna e cila është diskriminuar vazhdimisht nga burri i saj kurrë nuk ka protestuar ndaj kësaj gjëje. Me këtë ajo i jep mesazhin vajzes së saj se burrat duhen duruar. Kurse djemtë marrin mesazhin se kanë të drejtë të ushtrojnë superioritet dhe pushtet vetëm sepse janë meshkuj. Në shoqërinë tonë ka edhe shumë keqkuptime dogmatike të cilat rrisin diskriminimin gjinor. Shumë persona kritikojnë veshjet e zbërthyera, të hapura e të holla, grimimin e fytyres, fundin e shkurtër etj. Këto ideologjira e kanë bërë gjithmonë femrën ti nënshtrohet dominimit mashkullor. Arsimimi jo i mjaftueshëm i femrave, apo ambicjet shumë të ulëta të tyre bëjne që ato të mbeten të varura ekonomikisht prej burrit. Ne ate kohe ku te drejta te barabarta dhe ndarja e detyrave qe kryejne rol te rendesishem ne familje,ne rrethin shoqeror apo ate te punesuar atehere kjo do të thotë se barazia gjinore

Realitete që duhen llogaritur…
Koncepti i barazisë gjinore, është tregues esencial social, me të cilin mund të “matet” dhe vlerësohet niveli i emancipimit të shoqërisë shqiptare, qëndrimi i saj ndaj femrës dhe roleve të saj gjinore dhe qytetare. Natyrisht nuk mund të mohohet beteja që ka nisur në fushën e lirive dhe të drejtave të gruas në shoqërinë tonë. Madje tani intensiteti dhe sensibiliteti ka filluar të jetë në nivele më të larta se kurrë ndonjëherë. Por kjo “luftë” për barazi gjinore në shoqërinë tonë zhvillohet në një terren të caktuar social dhe politik, në të cilin shfaqen ndikime të fuqishme të natyrës gjeografike, psikologjike, mentale dhe sociale. Vendi ynë ndodhet në një rajon gjeografik të njohur në kontinentin tonë, të vjetër të lirisë, demokracisë dhe emancipimit të femrës, për natyrën e thellë maskiliste, të shfaqur dukshëm si tendencë e caktuar e mbivlerësimit të rolit të burrit si forcë kryesore, me “peshë” socialo- prodhuese, duke nënvleftësuar rolin dhe peshën e gruas gjinisë femërore në përgjithësi. Lufta për barazi gjinore zhvillohet për fatin tonë, në një terren psikosocial me bazë të fortë patriarkale, në të cilin ende qëndron i fuqishëm si “njësh”, koncepti masiv i rolit me epërsi të mashkullit në të gjithë drejtimet mbi femrën. Pavarësisht ndryshimeve pozitive që kanë ndodhur, nuk mund të mos pranohet se në këtë fushë te respektimit të barazisë gjinore, si kusht i respektimit të të drejtave të gruas, ne ende jemi shumë larg standarteve europiane. Për fat të keq ne jetojmë në një shoqëri e cila shpesh e mban femrën të bllokuar në “grushtin e rreptë” të traditës maskiliste, të nënvleftësimit të rolit të saj ne jetën sociale. Tradita e mbivlerësimit të burrit mbi gruan, vazhdon t’i qëndrojë shoqërisë tonë si një “këmishë e hekurt” e cila e ka mbështjellë trupin e saj, me një membranë të fortë maskiliste, të vështirë për t’u “çliruar” nga konceptet moderne feministe të barazisë së plotë, të vërtetë dhe pa kushte gjinore. Në debatin që zhvillohet në shoqërinë tonë, shpesh ka konfondime konceptuale dhe nominale të problemit të barazisë gjinore si çështje- koncept. Kjo nuk është çështje e thjeshtë, as problem që ka lidhje me termat. Në të vërtetë po të vështrosh me kujdes këndvështrimin e debatit për çështjet e barazisë gjinore në Shqipëri, duket se ka një konceptim jo gjithnjë të drejtë, sepse kjo çështje nuk shikohet si tregues esencial dhe derivat i të drejtës së njeriut në përgjithësi, por shikohet si një problem i “jashtëm”, të cilin shoqëria duhet t’a garantojë për femrat më shumë si “detyrim” apo “lëmoshë”. Pikërisht ky konceptim jo i drejtë, përbën bazën konceptualo- filozofike të pengesave serioze, punës me fushata, në këtë betejë themelore për barazi të vërtetë, pa kushte të “identifikimit” të përkatësisë gjinore, por si problem integralisht i barabartë si për burrin por edhe për gruan.

Një shoqëri e cila investon në mundësi të barabarta për shkollimin e djemve dhe vajzave, ka rritje të prodhimit bruto të produktit kombëtar  deri  në 25 % më shumë se vendet të cilat nuk investojnë proporcionalisht në këtë drejtim.  Njësoj, duke ulur pabarazinë gjinore ( psh. dhënien e mundësive të barabarta për fermere gra dhe  fermerë burra) çon në rritje te rendimenteve agrikulturore deri ne 20%.  Po ashtu, një shoqëri e cila  duke u fokusuar ne nevojat specifike të grave, veçanërisht në fushën e shëndetit riprodhues ka përfitime shëndetësore  sepse përmirësimi i shëndetit të grave shihet të jetë kosto-efektiv.  Hulumtimet  në pabarazinë gjinorë në tregun e punës tregojnë që duke eliminuar diskrimin gjinor në profesion  dhe paga  jo vetëm që rrit të ardhurat e grave por rrit edhe të ardhurat kombëtare. 

 

 

 

Çrregullimi bipolar, nganjëherë i quajtur edhe depresioni maniak, është një çrregullim psikologjik që shkakton ndryshime ekstreme në humor. Njerëzit që vuajnë prej tij mund të kalojnë javë të tëra duke qenë me humor shumë të mirë dhe më pas të zhyten në depresionin më të thellë. Kohëzgjatja e secilës prej këtyre periudhave ndryshon shumë nga njëri te tjetri.

Simptomat e çrregullimi bipolar
Pa trajtimin e duhur, një person me çrregullim bipolar mund të përjetojë faza të forta depresioni. Simptomat përfshijnë trishtimin, ankthin, humbjen e energjisë, gjendjen e pashpresë dhe vështirësinë në përqendrim. Pacientët mund të humbasin interesin për aktivitete që dikur u pëlqenin. Ata mund të shtojnë ose të bien në peshë, të flenë shumë ose shumë pak dhe të dëshirojnë vetëvrasjen.

Simptomat e fazës maniake (ose euforike)
Gjatë fazës maniake, pacientët kanë tendencë të ndjehen euforikë dhe të besojnë se mund të bëjnë çdo gjë. Kjo shkakton një shtim të vetëvlerësimit, eksitim e pakësim të nevojës për gjumë. Atyre u shtohet dëshira për të folur, hutohen shpejt dhe u kalojnë shumë mendime nëpër kokë. Ata kanë një sjellje të çuditshme; shpenzojnë në mënyrë të pakontrolluar, i japin makinës shpejt, përdorin drogë, bëjnë seks në mënyrë të shfrenuar, etj. Nëse një njeri përjeton tre ose më shumë nga këto simptoma pothuajse çdo ditë gjatë një jave, kjo mund të jetë shenjë e fazës maniake.

Çrregullimi bipolar 1 dhe 2
Njerëzit me çrregullim bipolar 1 kanë një ose më shumë faza euforike në javë, ose faza mikse dhe një ose disa faza depresioni të theksuar. Ata me çrregullim bipolar 2 kanë faza depresioni më të mëdha, faza euforike më të buta (quhen hipomani) dhe që zgjasin më pak. Këtyre pacientëve mund t’u duket jeta si një festë, plot sharm dhe humor. Ata mund të ndjehen mirë, megjithëse familja dhe shoqëria vënë re lëvizjet e tyre të humorit. Megjithatë, hipomania mund të kthehet në mani, ose në depresion.

Fazat mikse
Njerëzit që kalojnë faza mikse, mund të ndjejnë depresion dhe eufori në të njëjtën kohë. Kjo çon në një sjellje të paparashikueshme, si trishtim kur zhvillon një aktivitet të preferuar, ose të ndjerit shumë energjik. Ndodh më shpesh tek ata që vuajnë nga çrregullimi bipolar në moshë të re, veçanërisht, gjatë adoleshencës. Megjithatë, disa mendojnë se afro 70% e pacientëve bipolarë kalojnë faza mikse.

Shkaqet e çrregullimit bipolar
Doktorët nuk e dinë me saktësi se çfarë e shkakton çrregullimin bipolar. Në një nga teoritë kryesore thuhet se substancat kimike të prodhuara në tru ndryshojnë në mënyrë jonormale. Kur nivelet e disa substancave rriten shumë, pacienti bëhet euforik dhe kur ato bien shumë, mund të shkaktojnë depresionin.

7. Kush rrezikohet nga ky çrregullim?
Çrregullimi bipolar prek në mënyrë të njëllojtë si burrat, edhe gratë. Në shumicën e rasteve bëhet fjalë për njerëz të moshës 15-30 vjeç. Më të rrezikuar janë ata që kanë një pjesëtar të familjes të prekur prej tij, sidomos nëse është i afërm i shkallës së parë, por doktorët mendojnë se në të nuk luan rol vetëm gjenetika. Një ngjarje stresuese, një abuzim me drogën, ose faktorë të tjerë të panjohur mund të shkaktojnë këto cikle me ulje-ngritje humori.

Si ndikon çrregullimi bipolar në jetën e përditshme
Çrregullimi bipolar mund të ndikojë në jetën e përditshme, duke penguar arritjen e objektivave në punë dhe shtëpi. Gjatë një ankete, 88% e pacientëve thanë se sëmundja u ishte bërë pengesë në karrierë. Ndryshimet e paparashikuara të humorit mund të ngrenë një mur mes tyre dhe kolegëve të punës, apo të afërmve. Në veçanti, faza euforike mund të trembë familjarët dhe miqtë. Njerëzit me çrregullim bipolar rrezikojnë më shumë të zhvillojnë çrregullime të ankthit.

Çrregullimi bipolar dhe abuzimi me drogën
Afro 60% e njerëzve që vuajnë prej tij kanë probleme me drogat dhe alkoolin. Pacientët mund të pinë, ose të përdorin drogë për t’u lehtësuar nga simptomat e bezdisshme të ndryshimit të humorit. Kjo ndodh më shumë gjatë fazës euforike.

Çrregullimi bipolar dhe vetëvrasja
Njerëzit me këtë çrregullim kanë 10-20 herë më shumë gjasa të bëjnë vetëvrasje sesa njerëzit e pasëmurë. Shenjat paralajmëruese përfshijnë të folurit për vetëvrasjen, rregullimin e gjërave personale dhe sjelljen e rrezikshme, ku sfidohet vdekja. Të gjithë këta pacientë duhen trajtuar shumë seriozisht nga mjeku.

Diagnostikimi i çrregullimit bipolar
Një hap thelbësor në diagnostikimin e çrregullimit bipolar është të përjashtohen të gjitha shkaqet e tjera të mundshme të ndryshimit të humorit. Këto mund të përfshijnë infeksione të trurit, ose çrregullime të tjera neurologjike, abuzim me drogën, probleme me tiroiden, sida, efektet dytësore të disa ilaçeve, ose çrregullime psikiatrike. Nuk ekzistojnë analiza laboratorike për çrregullimin bipolar. Psikiatri zakonisht e bën diagnozën të bazuar në historikun e pacientit, si edhe vlerësimin e humorit dhe të simptomave.

Mjekimi që përdoret
Që njerëzit me çrregullim bipolar të jetojnë një jetë të qëndrueshme dhe produktive, thelbësore janë ilaçet. Stabilizuesit e humorit mund të zbusin ciklet e ulje-ngritjeve të tij. Pacientët gjithashtu mund të marrin ilaçe antipsikotike dhe kundër konvulsioneve. Edhe ndërmjet fazave akute të euforisë dhe depresionit, pacientët i marrin ilaçet për të evituar një rikthim të tyre.

Terapia e të folurit për çrregullimin bipolar
Terapia e të folurit me një psikolog mund t’i ndihmojë pacientët të vazhdojnë të marrin ilaçet si edhe të përballen me këtë çrregullim në punë dhe në jetën familjare. Terapia përqendrohet në ndryshimin e mendimeve dhe sjelljeve që shoqërojnë ndryshimet e humorit. Ajo, gjithashtu, ndikon në marrëdhëniet e të sëmurit me njerëzit që e rrethojnë.

Disa këshilla për stilin e jetesës
Vendosja e një rutine strikte mund t’i ndihmojë pacientët të përballen me këtë çrregullim. Rutina duhet të përfshijë gjumin e mjaftueshëm, ngrënien e rregullt dhe fizkulturën. Meqë alkooli dhe drogat mund t’i përkeqësojnë simptomat, ato duhen evituar. Pacientët gjithashtu duhet të mësojnë të identifikojnë shenjat e hershme të euforisë dhe depresionit. Kjo do t’u lejojë atyre të marrin ndihmë para se gjendja të dalë jashtë kontrollit.

Terapia me elektroshok
Kjo terapi mund të ndihmojë disa njerëz me çrregullim bipolar. Ajo është një nga mënyrat më të shpejta për të lehtësuar simptomat e rënda. Zakonisht, kjo është një nga mënyrat e fundit që përdoret, pasi mjekimi dhe psikoterapia nuk kanë dhënë rezultat.

Edukimi i miqve dhe familjes
Miqtë dhe familjarët mund të mos e kuptojnë në fillim çrregullimin bipolar. Ata mund të zhgënjehen nga faza depresive dhe të frikësohen nga gjendja euforike. Nëse pacientët përpiqen t’ua shpjegojnë sëmundjen dhe si ndikon ajo tek ata, atëherë të afërmit mund ta kuptojnë situatën. Mbështetja e njerëzve të afërm është e rëndësishme që të sëmurët të mos ndjehen të izoluar dhe ta përballojnë më mirë problemin e tyre.

Si duhet kërkuar ndihmë?
Shumë njerëz me çrregullim bipolar nuk e kuptojnë se kanë probleme, ose evitojnë vajtjen te doktori. Nëse ju keni ndonjë të afërm, ose mik me këtë problem, ja disa mënyra si mund ta shtyni të kërkojnë ndihmë: Thuajini se ka me miliona njerëz që vuajnë nga ky çrregullim dhe se kjo është një sëmundje që mund të trajtohet, jo një defekt karakteri. Ka një shpjegim mjekësor për këto ndryshime ekstreme të humorit dhe për to ekzistojnë trajtime efikase.

 

 

 

Cilat janë simptomat dhe çfarë lloje depresionesh ekzistojnë?

Depresioni është një ndjenjë më e fortë sesa të ndjerit të lodhur dhe të pa motivuar. Është një proces natyral që njeriu herë pas here të ndihet i lodhur, i humbur ose i stresuar. Disa njerëz i referohen kësaj gjendjeje si “të përjetuarit e depresionit”. Megjithatë, nëse këto ndjenja janë të vazhdueshme për shumë javë dhe muaj dhe nëse ju privojnë nga shijimi ose kryerja e aktiviteteve, është shumë normale që të keni depresion. Depresioni është një sëmundje serioze që ka një ndikim të madh në jetën tuaj të përditshme.

Në mbarë botën, depresioni është shkaku kryesor i paaftësisë. Depresioni është një faktor rreziku për vetëdëmtim dhe vetëvrasje dhe për sëmundjen koronare të zemrës.

Sa i zakonshëm është depresioni?

Depresioni është shumë i zakonshëm. Në një mesatare, një në 6 njerëz do të përjetojnë depresionin. Kështu që nëse keni depresion, ju nuk jeni vetëm.

Cilat janë simptomat e depresionit?

-Të ndjerit në depresion, të palumtur;

-Humbje interesi ose humbje e kënaqësisë në aktivitete.

-Të ndjerit të lodhur;

-Ndryshime sinjifikative në peshë ose në të ngrënë;

-Vështirësi në gjumë ose gjumë më shumë sesa zakonisht;

-Ngadalësim lëvizjesh;

-Përqendrim i dobët, vështirësi në marrjen e vendimeve;

-Të ndjerit fajtor;

-Mendime për vdekje ose vetëvrasje.

Nëse jeni duke përjetuar këto simptoma, ju mund ta ndaloni kryerjen e gjërave që më parë parapëlqenit dhe nëse simptomat janë të rënda, mund të keni vështirësi për të komunikuar me të tjerët. Në këtë mënyrë, depresioni mund t’ju kufizojë socialisht dhe të ktheheni në të izoluar.

Depresioni mund të shkaktojë edhe simptoma të tjera si dhimbje koke dhe dhimbje muskujsh, kapsllëk ose diarre dhe dëshirë të dobët për marrëdhënie seksuale. Nëse këto simptoma fizike janë më të dukshme sesa të ndjerit të palumtur, njerëzit mund të mos e kuptojnë që janë në depresion.

Çfarë shkakton depresion?

Depresioni është një sëmundje komplekse. Depresioni mund të jetë shkaktuar nga një ngjarje stresuese e jetës së njeriut. Në një nivel biokimik, ekspert-ët besojnë se një çekuilibër në kimikatet e trurit mund të jetë shkaktuar nga një kombinim i vulnerabilitetit gjenetik dhe faktorëve të jashtëm, si ato të përshkruara më poshtë.

Faktorët gjenetikë

Disa njerëz mund të kenë tendencë gjenetike për të zhvilluar depresionin. Megjithatë, depresioni jo gjithmonë trashëgohet dhe jo çdo njeri që ka një histori familjare me depresion mund ta marrë atë me kalimin e viteve.

Ngjarjet stresuese të jetës (siç është humbja e një marrëdhënieje ose e punës)

Përjetimet e palumtura në fëmijëri ose në marrëdhënie personale mund të rrisin rrezikun e depresionit, ndërkohë që përjetimet pozitive dhe mbështetëse të miqve dhe prindërve mund të jenë mbrojtëse.

Ilaçet

Tek disa njerëz, depresioni mund të shkaktohet nga përdorimi afatgjatë i disa ilaçeve të caktuara, duke përfshirë ilaçet që kontrollojnë presionin e lartë të gjaku-t, tabletat e gjumit dhe rrallë herë pilulat kontraceptive orale.

Alkooli dhe drogat rekreative

Marrëdhënia ndërmjet këtyre substancave dhe depresionit është komplekse dhe nuk është kuptuar plotësisht. Disa njerëz me depresion e gjejnë veten e tyre të varur nga drogat rekreative dhe alkool-i në mënyrë që të mund të përballojnë simptomat e tyre. Megjithatë, ashtu sikundër shkaktojnë shumë probleme shëndetësore, këto substanca mund edhe të kontribuojnë tek depresioni. Kjo mund të jetë për shkak të veprimit të tyre në neuro-transmetuesit në tru, mesazheve kimike që lejojnë që qelizat nervore të komunikojnë me njëri tjetrin.

Sëmundja kronike afatgjatë

Sëmundjet siç janë diabet-i, sëmundja e zemrës, ataku, kancer-i dhe sëmundja Alzheimer mund të rrisin rrezikun e depresionit.

Personaliteti

Tendenca të caktuara të personalitetit si të qenit tepër të varur, vetëkritik dhe pesimist mund të ndikojnë më shumë në depresion.

Çfarë lloje depresionesh ekzistojnë?

Mjekët dhe profesionistë të tjerë të shëndetit mund ta klasifikojnë depresionin në mënyra të ndryshme. Disa besojnë se depresioni është gjerësisht një sëmundje me nivele të ndryshme ashpërsie, ndërkohë që të tjerët e shohin të arsyeshme klasifikimin e saj në nëntipe. Më poshtë do të gjeni disa nga ndarjet e depresionit.

Depresioni madhor

Depresioni madhor (gjithashtu i quajtur depresioni klinik) nënkupton të paktën 2 javë ulje humori ose mungesë interesi e lidhur me të paktën 4 nga simptomat e tjera të përshkruara në tabelën më sipër. Njerëzit me depresionin madhor kanë stres të dukshëm që është e vështirë të shmanget në jetën e përditshme.

Distimia

Kjo ka të bëjë me një ndryshim humori të butë por kronik. Ajo diagnostikohet nëse ju keni patur të paktën 2 vjet një humor të ulët në pjesën më të madhe të ditëve, por simptomat tuaja nuk krahasohen me ato të depresionit madhor. Distimi-a rrit rrezikun e depresionit të rëndë.

Depresioni psikotik

Kjo është quajtur gjithashtu depresion madhor me elemente psikotike. Njerëzit me këtë lloj të pazakontë depresioni kanë një humor të rëndë depresionues. Shenja dalluese e këtij lloj depresioni është psikoza (psikozë), që nënkupton se gjendja mendore e personit është shumë e çorientuar dhe ato kanë humbur kontaktin me realitetin. Dikush me depresionin pskikotik do të ketë halucinacion ose më shpesh deluzion.

Depresioni atipik

Ky lloj depresioni ka simptoma të ndryshme në krahasim me formën tipike të depresionit dhe ka tendencën që të ndodh më herët në jetë. Pjesa më e madhe e njerëzve me depresionin madhor kanë probleme me gjumin dhe humbjen e oreksit; në kontrast, njerëzit me depresionin atipik kanë tendencë që të flenë dhe të hanë më shumë. Përveç kësaj, në shumicën e rasteve të depresionit madhor humori mbetet i njëjtë, pavarësisht se çfarë mund të ndodhë në jetë, megjithatë, në depresion atipik, edhe pse jeni kryesisht të trishtuar, humori mund të luhatet në përgjigje ndaj ngjarjeve të veçanta.

Çrregullimet e tjera të depresionit përfshijnë depresionin ante-natal dhe post-natal; çrregullimin bipolar dhe çrregullimin sezonal emocional.

Çfarë mund të bëj nëse mendoj se kam depresion?

Mund të ndiheni në siklet për të kërkuar këshilla, por mbani mend që marrja e ndihmës për depresionin nuk është një shenjë dobësie.

Depresioni nuk është diçka që mund ta trajtoni vetë dhe është e rëndësishme që të kërkoni ndihmë nga mjeku i përgjithshëm ose mjeku profesionist mendor. Mjeku juaj është personi më i mirë që mund të komunikoni fillimisht dhe është ide e mirë për të bërë me të takime të shpeshta, në mënyrë që të diskutohen edhe opsionet e trajtimit. Mjeku juaj do t’ju drejtojë tek një specialist siç është psikiatri ose psikolog-u, ose tek një qendër shëndetësore mendore.

Lloji i trajtimi që mjeku juaj sugjeron do të varet nga lloji dhe ashpërsia e depresionit, shëndeti juaj i përgjithshëm dhe ndonjë sëmundje tjetër që mund të keni. Opsionet përfshijnë ilaçet dhe psikoterapitë.

Lloje të ndryshme psikoterapie mund të përdoren për trajtimin e depresionit:

Terapia kognitive – bihejvorale (CBT). Kjo është e bazuar në idenë se mendimet tuaja përcaktojnë mënyrën sesi silleni. CBT ka si qëllim që të zëvendësojë mendimet negative, të pashëndetshme me mendime pozitive dhe të shëndetshme.

Terapia interpersonale (IPT). Kjo fokusohet në marrëdhëniet tuaja aktuale dhe ka si qëllim që të përmirësojë aftësitë interpersonale – sesi lidheni me të tjerët, duke përfshirë familjarët, miqtë dhe kolegët.

Nëse jeni duke menduar për të dëmtuar veten tuaj, duhet të kontaktoni qendrën e shëndetit mendor ose të shëndetit të përgjithshëm.

Çfarë mund të bëj për të ndihmuar veten?

Takimet e rregullta me mjekun tuaj. Ai do të monitorojë zhvillimin tuaj dhe përshtatë ilaçet nëse është e nevojshme. Një marrëdhënie besueshmërie me mjekun tuaj është shumë ndihmuese, kështu që është e rëndësishme që të jeni të sinqertë rreth mënyrës sesi ndiheni dhe t’i thoni atij për çfarëdolloj efekti anësor që mund të keni nga trajtimi.

Merrni ilaçet ashtu sikundër është përshkruar. Mund të keni nevojë që të provoni shumë ilaçe derisa të gjeni të duhurin, dhe mund të duhen disa javë derisa të filloni që të shihni rezultatet. Është e rëndësishme që edhe në momentin që filloni që të ndiheni mirë, ju të vazhdoni të merrni ilaçet, deri në momentin që ju është këshilluar nga mjeku. Mos ndaloni marrjen e ilaçeve të depresionit pa u konsultuar më parë me mjekun tuaj.

Mundojuni që të shmangni të qenit të izoluar. Pranoni mbështetjen e familjarëve dhe miqve. Mund të keni të nevojshme edhe pjesëmarrjen në grupet e suportit.

Mbani një mënyrë jetese të shëndetshme. Hani një dietë balancuese, mundojuni të merrni sasinë e duhur të gjumit dhe ushtrohuni në mënyrë të rregullt. Mund të duket e vështirë motivimi i vetvetes, por të ushtruarit mund të ndihmojë në përmirësimin e disa llojeve të depresionit dhe ju ndihmon që të relaksoheni. Mund të jetë ndihmuese edhe reduktimi i sasisë së stresit.

Shmangni alkoolin dhe drogat rekreative. Ato mund të ndikojnë në përmirësimin tuaj dhe mund të kenë efekte të dëmshme mbi funksionin e trurit.

Sa është kohëzgjatja e depresionit? A përsëritet ai?

Në një mesatare, një episod i depresionit madhor zgjat 4 deri në 8 muaj, por kjo periudhë mund të shkurtohet nëpërmjet trajtimeve.

Depresioni mund të rishfaqet; 60% e njerëzve që kanë episode të depresionit nuk kanë ripërsëritje të tyre, ndërkohë që 40% e tyre përjetojnë ripërsëritjen. Rreziku i përsëritjes është më i lartë për njerëzit që kanë patur 3 episode të depresionit. Modeli i rikthimit (përsëritjes) së depresionit ndryshon, disa njerëz kanë periudha të gjata të mos përsëritjes së depresionit, të tjerët kanë më shumë episode dhe përsëritje me kalimin e viteve.

Pjesa më e madhe e njerëzve me depresion mund të trajtohen në mënyrë të suksesshme; me trajtimin e përshtatshëm, pjesa më e madhe e njerëzve me depresion serioz përmirësohen dhe rikthehen në jetën e tyre normale.

****

Rreziku i depresionit është i lidhur me përdorimin e tepërt të internetit

Varësia ndaj internetit, veçanërisht socializimi është shumë i lidhur me depresionin, dhe kjo është më e përhapur ndërmjet të rinjve, thanë kërkuesit.

Një total prej 1379 njerëzve, plotësuan një pyetësor në internet së bashku me pyetësorin e depresionit dhe së bashku me 1.2% të individëve të cilët ishin identifikuar si vartës të internetit.

Ato të cilët ishin të varur nga interneti u zbuluan se ishin në depresion të moderuar në të rëndë, krahasuar me ato që nuk ishin të varur. Megjithatë, kërkuesit thanë që nuk është e mundur për të përcaktuar nëse njerëzit me depresion kishin më pas varësi ndaj përdorimit të internetit ose nëse përdorimi i internetit bënte që njerëzit të kalonin në depresion.

Grupi i varësisë së internetit ishte më shumë i angazhuar në faqet zyrtare të seksit, lojërave dhe komunikimit me njerëzit e tjerë, thanë autorët. Meshkujt shfaqën më shumë tendenca varësie sesa femrat.

****

Kush preket nga depresioni?

Sot ekziston një fenomen i çuditshëm që shumë persona të prekur nga depresioni janë shumë të zgjuar, të shkëlqyer dhe të ndjeshëm. Ata synojnë një jetë ideale, kanë kërkesa shumë të larta për veten dhe u kushtojnë vëmendje të madhe vlerësimeve të të tjerëve. Këta persona janë zemërmirë dhe nuk kanë temperament të keq. Në ambientet e jashtme, ata e kanë harruar ose kufizuar zemërimin, për të mos shprehur çliruar ndjenja negative. Në fakt, këta persona e ndrydhin zemërimin tek bota e brendshme e tyre. Ata sulmojnë veten nëpërmjet zemërimit të fshehur.

Disa psikologë janë të mendimit se shumë të prekur nga depresioni ruajnë një rol të gëzuar dhe një figurë pozitive në ambientet e jashtme, por fajësojnë veten në botën reale. Sipas studimeve mjekësore, 95% e personave kanë provuar depresionin në një periudhë të jetës së tyre.

E keni provuar kur jemi me humor të keq që ndikon punën dhe jetën tuaj? Humbni interesin për shumë aktivitete argëtuese, që dikur tërhiqnin vëmendjen tuaj. Gjumi, ngrënia e vakteve, pastrimi i fytyrës dhe aktivitetet shoqërore të zakonshme bëhen si gjëra të mërzitshme. Disa persona mund të kenë dhimbje koke, marrje mendsh, të vjella dhe ndjenja të trazuara, të cilat nuk mund të përcaktohen nga një kontroll i thjeshtë mjekësor. Nëse fenomenet e sipërpërmendura kanë vazhduar për mbi dy javë, duhet të kini kujdes për depresionin e fshehur në trurin tuaj. Këto probleme të lehta të depresionit mund të prekin çdo person.

****

Ndryshimet klimatike mund të dëmtojnë shëndetin mendor

Normat e depresion-it, ankth-it, stresit post-traumatik dhe abuzim-it të substancave, janë të njohura për rritje niveli, sidomos gjatë periudhës së ndryshimeve klimatike. Mbi një në 5 persona do të vuajnë nga stresi ekstrem, dëmtimi emocional dhe dëshpërimi pas një kohe shumë të keqe siç janë ciklonet, thanë raportimet. Ndryshimi i klimës po shfaqet si një kërcënim serioz për shëndetin mendor, me trauma, e gjithë kjo si rezultat i ndryshimeve klimatike ekstreme, tha Dr. Burke. Dokumenti, Vuajtja ndaj ndryshimeve klimatike: kostoja reale e jetesës me mosveprime mbi ndryshimet klimatike, bën thirrje për nisma për menaxhimin e ndryshimeve që ndodhin tek njeriu si rezultat i ndryshimeve klimaterike.

***

Lidhja midis abuzimit alkoolik dhe depresionit

Debati i vazhdueshëm rreth shkakut dhe pasojës ndërmjet marrëdhënies së abuzim-it alkoolik dhe çrregullimit mendor, mund të jetë sqaruar nga të dhëna të reja, konkluduan ekspert-ët. Studiuesit e Zelandës së Re përdorën modele statistikore për të përcaktuar nëse abuzimi alkool-ik dhe varësia sillnin një depresion madhor dhe e kundërta, në një grup prej  1055 individësh të gjurmuar që nga lindja e deri në moshën 25 vjeçare. Problemet me alkoolin sillnin një rrezik madhor të depresionit, konkluduan ata. Pjesëmarrësit në abuzimin alkoolik dhe varësinë ndaj tij, kishin 66% më shumë mundësi që të zhvillonin depresion, pas rregullimit me faktorë të tjerë duke përfshirë drogat e paligjshme, ngjarjet stresuese të jetës  dhe papunësinë. Profesor Parker, Drejtor i Departamentit së Psikiatri-së në Universitetin NSW, tha se ishte një gjetje e rëndësishme, sepse shumë njerëz supozonin se depresioni bënte që shumë njerëz të konsumonin më shumë alkool. Të dyja këto rrugë janë mbikqyrur klinik-isht, por ky studim sugjeron dhe vë theksin më shumë se konsumimi i shumtë i alkoolit është një faktor ndikimi për depresionin. Pavarësisht se mekanizmi ishte i paqartë, alkooli mund të përkeqësojë elementët gjenetikë që rrisin rrezikun e çrregullimit mendor.

 

 

 

“Paragjykimet si qëndrime negative janë burim i diskriminimit që është sjellje negative. Për këtë arsye paragjykimi është edhe një problem i madh sot në botë. Mbi bazën e paragjykimeve janë zhvilluar shumë luftëra në botë, të cilat kanë pasur pasoja katastrofale.”

Shkruan: Muhamed Spahiu

Fillimisht paragjykimin duhet pranuar si ves, i cili duhet të luftohet brenda personalitetit, para se ai të bëhet pjesë e sjelljes dhe kulturës sonë.

Paragjykim është mendim i gabuar; i ngulitur nga njohja jo e plotë e dukurive të botës dhe e shkaqeve të tyre, nga i cili niset dikush në gjykimet e në veprimet e tij në kundërshtim me dijen e arsyen. Apo, pikëpamje a qëndrim, që formohet nën ndikimin e shoqërisë e të mjedisit dhe mosnjohja e përvoja e jetës. Pra, me paragjykim nënkuptojmë diçka që është formuar që më parë për dikë a për diçka pa e njohur mirë dhe që e pengon për ta vlerësuar atë me paanësi.

Historia botërore dhe jeta e çdo individi janë të mbushura me raste të përditshme mospëlqimesh dhe urrejtjesh shpesh herë pa shkak. Këto mospëlqimesh dhe urrejtjesh janë pasojë e besimeve, qëndrimeve, dhe sjelljeve të gabuara, pa shkak dhe shpesh të pavetëdijshme të individëve ndaj grupeve të caktuara shoqërore. Njeriu është krijuar nga një përzierje e bashkëdyzuar e cila në vete përmban virtyte dhe vese. Arsyeja e kësaj është të sprovohet njeriu se cila nga këto dy fuqi do të ngadhënjejë tek ai. Me përfilljen e Mësimeve Hyjnore dhe arsyes së shëndoshë, ai do të jetë i aftë që t’i mposhtë tendencat e liga, vesin, të shëmtuarën dhe të kotën, ndërsa në të kundërtën, nëse ai tregohet neglizhent ndaj këtyre mësimeve, ai nuk do të jetë i gatshëm që të përballet me to dhe nga kjo arenë do të dalë si i mposhtur. Njerëzit i perceptojnë veprimet dhe qëndrimet e grupit tjetër në mënyrë të ndryshme nga veprimet e veta apo anëtarëve të grupit ku bëjnë pjesë.

Midis dy grupeve apo dy personave që konfliktohen ka gjithmonë diçka të përbashkët: tendenca për të gjetur fajin tek grupi apo personi tjetër. Kjo ndodhë pikërisht për shkak të urrejtjes grupore e cila vazhdon pa fund. Urrejtja e krijuar në mes grupeve bën që gjithmonë të tjerët t’i shohim si të rrezikshëm dhe me qëllime armiqësore për grupin tonë. Kjo pamundëson gjykimin e drejtë me anë të logjikës së shëndoshë, dhe bën që emocionet të jenë aleat i fuqishëm kundër saj. Për këtë arsye, Këshilltari i Njerëzimit, Muhamedi a.s. thotë se: “Urrejtja i zhdukë veprat e mira, ashtu siç i djegë zjarri drutë”.

Paragjykimi vlerësohet si qëndrim, zakonisht negativ, ndaj anëtarëve të disa grupeve dhe që bazohet vetëm në anëtarësinë e tyre në këto grupe. Cilësitë individuale të anëtarëve të këtyre grupeve nuk kanë rëndësi, ata nuk pëlqehen, sepse, thjesht u përkasin grupeve të tilla. Një vlerësim i tillë ndodhë edhe ndaj anëtarëve të disa familjeve, dhe kjo është një dukuri mjaft e përhapur në kulturën tradicionale të shqiptarëve. Shpesh ndodhë që njerëzit kanë qëndrim negativ, ndaj anëtarëve të disa familjeve dhe që ky qëndrim bazohet vetëm në anëtarësinë e tyre në këto familje. Cilësitë individuale të anëtarëve të këtyre familjeve nuk kanë rëndësi, ata nuk pëlqehen, sepse, thjesht u përkasin familjeve të tilla. Përderisa për këtë Profeti Muhamed transmetohet të ketë thënë: “Dy Gjëra nëse gjenden tek njerëzit, do t’i shpijnë ata në humbje: përbuzja e dikujt për shkak të prejardhjes së tij dhe vajtimi për të vdekurin”.

Këto vlerësime negative ndaj të tjerëve janë quajtur si paragjykime dhe mundë të rrjedhin nga nevoja për të justifikuar sjelljen, nga shoqërime të caktuara emocionale, që shpesh janë besime, ide apo koncepte negative. Besime të tilla për cilësi personale të një grupi njerëzish janë quajtur stereotipi. Stereotipet janë përgjithësime skajore, të pa sakta. Stereotipet janë besime që shoqërojnë grupet e njerëzve me disa lloje të veçanta karakteristikash. P.sh. japonezët janë tinëzarë, italianët emocional, anglezët të ftohtë, çifutët materialist, serbët janë mizorë etj.. Përderisa stereotipat janë besime të gabuara përgjithësuese, paragjykimet janë qëndrime negative.

Paragjykimet si qëndrime negative janë burim i diskriminimit që është sjellje negative. Për këtë arsye paragjykimi është edhe një problem i madh sot në botë. Mbi bazën e paragjykimeve janë zhvilluar shumë luftëra në botë, të cilat kanë pasur pasoja katastrofale. E gjithë kjo ka ndodhur si pasojë se paragjykimet kanë një shtrirje të gjerë në qëndrimet njerëzore. Nëse paragjykimet janë qëndrime negative, atëherë cila është rruga që të ndryshohen këto qëndrime?

Fillimisht paragjykimin duhet pranuar si ves, i cili duhet të luftohet brenda personalitetit, para se ai të bëhet pjesë e sjelljes dhe kulturës sonë. Rruga për eliminimin e këtij vesi padyshim se nuk është e shkurtër dhe pa sakrifica. Mirëpo, çdo rrugë e gjatë fillon me një hap, e pastaj me insistimin e vazhdueshëm për të arritur në cakun e dëshiruar ajo mbaron. Hapi i parë dhe vendimtarë në këtë rrugë është që njeriu të pranoj betejën me vetën e tij dhe pastaj të zhytet në thellësitë e saj, për të zbuluar dobësitë dhe gjithë atë që e shqetëson shpirtin e tij. Pra njeriu duhet të ndërtojë qëndrime dhe të marrë vendime duke u bazuar në arsyen për kundër emocioneve dhe epshit.

 

 

Përdhunimi është një lloj sulmi seksual që zakonisht përfshin marrëdhënie seksuale ose forma të tjera të kontaktit seksual të kryer kundër një personi pa pëlqimin tij. Veprimi mund të kryhet nga forca fizike, shtrëngimi, shpërdorimi i autoritetit ose kundër një personi i cili është i paaftë të japë pëlqimin e vlefshëm, siç është ai i një personi pa ndjenja, i paaftë, me një paaftësi intelektuale ose  nën moshën ligjore të pëlqimit. Termi përdhunim nganjëherë përdoret në mënyrë të ndërsjellë me termin sulm seksual.

Si te rikuperohesh nga përdhunimi dhe sulmi seksual

Trauma e dhunimit seksual  mund të jetë shkatërrimtare, duke ju lënë të ndjeheni të frikësuar, të turpëruar dhe të vetëm ose të rrënuar nga ankthi kujtimet e tmerrshme. Por pa marrë parasysh sa keq ndjeheni tani, është e rëndësishme të mbani mend se nuk keni qenë përgjegjës për atë që ka ndodhur dhe mund të rifitoni ndjenjën tuaj të sigurisë dhe besimit. Shërimi nga trauma seksuale kërkon kohë dhe procesi i shërimit mund të jetë i dhimbshëm. Por me strategjitë dhe mbështetjen e duhur, mund të kaloni traumën, rindërtoni ndjenjën tuaj të kontrollit dhe vetëvlerësimit dhe madje dilni nga ana tjetër duke u ndjerë më të fortë.

Pasojat e përdhunimit dhe traumës seksuale

Ndikimi i dhunës seksuale shkon përtej çdo dëmtimi fizik. Kur ju jeni përdhunuar, bota nuk nuk ju duket më një vend i sigurt. Ju nuk u besoni të tjerëve, madje nuk i besoni vetes. Ju mund të dyshoni në gjykimin tuaj,në  vetëvlerësimin tuaj dhe madje edhe në mendjen tuaj. Ju mund të fajësoni veten për atë që ka ndodhur ose besoni se jeni "të pisët" ose "mallra të dëmtuara". Marrëdhëniet ndjehen të rrezikshme, intimiteti është i pamundur. Dhe mbi të gjitha, ju mund të dëshironi, si shumë të mbijetuar të përdhunimit, të luftoni me PTSD, ankth dhe depresion.

Është e rëndësishme të mbani mend se ajo që po përjetoni është një reagim normal ndaj traumave. Ndjenjat tuaja të pafuqisë, turpit, defektivitetit dhe vetë fajit janë simptoma, jo realitet. Shpërndarja e miteve toksike që fajësojnë viktimat për dhunën seksuale mund t'ju ndihmojë të filloni shërimin.

Kërkoni ndihmën e dikujt, flisni me njerëzit që besoni

Ju nuk mund të shëroheni kur jeni duke shmangur të vërtetën. Dhe fshehja vetëm shton ndjenjat e turpit. Sado e frikshme të jetë hapja, vetëm ajo mund t'ju bëjë të lirë. Sidoqoftë, është e rëndësishme të jeni selektivë se kujt i hapeni, sidomos në fillim. Nëse nuk keni dikë që ju besoni, bisedoni me një terapist ose telefononi një linjë telefonike për krizën e përdhunimit. Mos ngurroni të kërkoni drejtësi duke shkuar në rajonin e policisë. Kështu nuk po mbroni vetëm veten, por dhe mijëra të sulmuar të tjerë.

 

Sfidoni ndjenjën tuaj të pafuqisë dhe izolimit

Trauma ju lë ndjenjën e pafuqisë. Është e rëndësishme të kujtoheni se keni aftësi të forta që mund t'ju kalojnë nëpër kohë të vështira. Një nga mënyrat më të mira për të rimarrë ndjenjën e pushtetit është duke ndihmuar të tjerët: të vullnetarizoni kohën tuaj, të jepni gjak, të kontaktoni me një mik në nevojë ose t'i dhuroni bamirësisë suaj të preferuar.

 

Ju gjithashtu mund të dëshironi të konsideroni bashkimin me një grup mbështetës për të mbijetuarit e përdhunimit ose abuzimit seksual. Grupet mbështetëse mund t'ju ndihmojnë të ndiheni më pak të izoluar dhe të vetëm. Ato gjithashtu ofrojnë informata të paçmueshme se si të përballen me simptomat dhe të punojnë drejt rimëkëmbjes. Nëse nuk mund të gjesh një grup mbështetjeje në zonën tënde, shikoni për një grup në internet.

 

Cakto përgjegjësinë vetëm mbi personin të cilit i përket: Përdhunuesit.

Edhe nëse kuptoni teorikisht se ju nuk duheni fajësuar për përdhunimin, mund të luftoni me ndjenjat e fajit dhe të turpit. Por, ndërsa pranoni të vërtetën e asaj që ka ndodhur, do të jetë më e lehtë të pranoni plotësisht se nuk jeni përgjegjës. Ju nuk keni sjellë sulmin ndaj vetes dhe nuk keni asgjë për t'u turpëruar.

 

Personaliteti mund të përkufizohet si një grup i organizuar dhe dinamik i karakteristikave të një personi. Fjala "personalitet" rrjedh nga latinishtja personalitet, që do të thotë maskë.

Llojet e personaliteteve njerëzore

Shumë tipare njerëzore lidhen edhe me gjenetikën e individëve si për shembull sjelljet neurotike të cilat kanë lidhje me praninë e madhe të gjenit të serotoninës. Ajo që nuk dihet është mënyra se si tiparet e personalitetit ndikojnë në gjendjen shëndetësore të organeve të ndryshme të trupit edhe pse për këtë qarkullojnë shumë teori. Ja disa nga lidhjet që ekzistojnë mes sëmundjeve dhe tipareve të personalitetit.

Impulsivët

Personat që janë shumë impulsivë, të hedhur, apo të paduruar mund të mendohet se janë më të rrezikuarit nga aksidentet, por në fakt rreziku më i madh që u vjen nga tiparet e tyre është ulcera e stomakut. Sipas përfundimit të disa studimeve të ndërmarra ndaj 4000 personave, është zbuluar se ata që kanë tiparet e sipërpërmendura janë më të prirur ndaj sëmundjeve të stomakut në krahasim me të tjerët në masën 2,4 herë. Arsyeja është se personat impulsivë i përgjigjen stresit me prodhimin e një sasie më të madhe të acidit se sa personat e tjerë.

Pikërisht kjo sasi sjell edhe sëmundjen e ulccerës. Këta personja kanë edhe probleme me të ushqyerit. Probleme që shkojnë nga bulimia deri tek anoreksia.

Gazmorët

Një nga zbulimet më të papritura ishte ai i që njerëzit me humor të mirë janë më të prirur për të vdekur më herët se të tjerët. Sipas një studimi, fëmijët që konsideroheshin nga prindërit dhe mësuesit si më të qetët e me humor më të mirë, në moshë madhore kishin vdekur më herët se ata që nuk gëzonin humor të shëndetshëm.

Ndryshe nga sa mund të pritej në rastin e personave me humor të mirë, studimet e fundit kanë provuar se një tipar i tillë i personalitetit mund të jetë problematik. Po cili është shkaku ? Sipas një teorie kjo vjen sepse njerëz të tillë i nënvleftësojnë rreziqet e jetës dhe ndoshta kanë vështirësi për tu marrë me situata të cilat nuk kanë dalë ashtu sikurse ata shpresonin.

Të shqetësuarit

Personat që kanë probleme me ankthin, që nuk arrijnë ta kontrollojnë atë zakonisht janë të prirur të kenë probleme me presionin e gjakut. Arsyeja e një lidhjeje të tillë është mbiprodhimtaria e hormonit të stresit. Gratë që kanë ankthe të theksuara që shkojnë deri në fobira, të tilla si fobia nga lartësia janë shumë të prirura për sëmundje të zemrës, sëmudne që kanë të bëjnë me presionin e gjakut dhe kolesterolin.

Këta persona kanë edhe një prirje të veçantë për të pirë duhan. Ka edhe një arsye tjetër që mund t‘I mërzisë njerëzit me këtë tipar të personalitetit. Një studim I Universitetit të Antverpit ka nxjerrë në pah se pas dhjetë vitesh trajtimi të sëmundjeve të zemrës, 27 % e personave që vuajnë nga ankthet nuk kanë mundur që të mbijetojnë.

Agresivët

Tipat armiqësorë janë të hapur ndaj një numri të madh problemesh shëndetësore dhe për këta persona janë zhvilluar shumë kërkime shkencore. Njerëzit që vuajnë nga arterioskleroza janë ata që kanë më së shumti personalitete armiqësore. Një studim amerikan treoi se tipat agresivë janë më të hapur ndaj rreziqeve të infeksionit në të gjithë pjesët e trupit dhe sëmundjeve të zemrës, atyre të lidhura me infektimin e arterieve.

Shkaku mund të jetë sepse ky lloj tipari I personalitetit ka nivele më të mëdha proteinash të sistemit imunitar që kanë lidhje me inflamimin. Një tjetër teori është se njerëzit armiqësorë kundërpërgjigjen shumë më shpejt dhe shumë më ashpër ndaj stresit si mendërisht, ashtu edhe psikologjikisht. Kjo shkakton rritjen e presionit të gjakut dhe shpeshtimine rrahjeve të zemrës që çon në çrregullim të sistemit kardiovaskular.

Tipat inaccinj e kanë shumë më të vështirë që të shërohen në krahasim me të tjerët. Atyre u duhet më shumë kohë.Studiuesit e Universitetit të Ohios kryen këtë eksperiment për të vërtetuar sa më sipër. Një grupi personash u shkakruan plagë të vogla në krahë. Pas 4 ditësh vetëm 70 % e pacientëve kishte përmirësime të dukshme, 30 % ishin ende në fazat e para dhe pikërisht këta pacientë ishin persona me tipare agresive. Këta njerëz janë më të pritur edhe ndaj depresioneve dhe sëmundjeve mendore.

Të drojturit

Personat e drojtur, ata që nuk marrin shumë iniciativa në shoqëri, apo në jetën e tyre personale janë më të dhënë ndaj marrjes së infeksioneve virale. Në disa studime të ndërmarra te kafshët, shkencëtarët kanë dalë në rezultatin se personat që pëlqejnë të shoqërizohen kanë më shumë nyje limfatike mbrojtëse se ata që janë të ndrojtur dhe parapëlqejnë vetminë. Nyjet limfatike janë pjesë e sistemit imunitar të trupit dhe ndihmojnë në shkatërrimin e infeksioneve të ndryshme dhe viruseve e baktereve.

Optimistët

Ata gjithmonë shohin anën pozitive të jetës dhe jetojnë përafërsisht 7 vjet më shumë se ata që shohin vetëm zymtëri përreth. Rreziku i vdekjeve të hershme për shkak të ndonjë sëmundjeje është tek këta persona 55 % më i ulët se të të tjerët.

Sipas jëj teorie del se optimizmi rrit dëshirën për të jetuar, ndërkohë që sipas një teorie tjetre dëshira për shoqëri luan një rol shumë të madh në jetëgjatësi. Këto situata të mira ulin sasinë e prodhimit të hormonit të stresit. Optimizmi i jep një ndihmë shumë të madhe funksionimit të sistemit imunitar duke e mbrojtur atë nga stresi psikologjik. Një studim amerikan i kryer mbi individë të caktuar përgjatë një periudhe 30 vjeçare nxori në pah se optimistët janë më të shëndetshëm dhe kanë më pak paaftësi se tipat pesimistë.

 

Të mbyllurit në vetvete

Personat që janë të mbyllur në vetvete dhe janë melankolikë me një gjendje që shkon shpesh në pikëllim, të klasifikuar se personalitete të tipit D, vuajnë nga një shkallë e lartë dhimbjeje shpirtërore, por në mënyrë të ndërgjegjëeshme i shtypin ndjenjat e tyre dhe si rezultat mund të jenë shumë më të prirur ndaj risqeve të kancerit, apo sëmundjeve të zemrës. Si pasojë tek këta persona regjistrohet edhe numri më i madh i vdekjeve. Këta njerëz kanë një stsiem të prodhimit të hormoneve që është shumë i brishte dhe shpesh i çrregullt që do të thotë se kanë rrahje të shpeshta zemre, presion gjaku të lartë dhe ngushim të enëve të gjakut. Tëgjitha këto janë shumë tën këqia për sistemin kardiovaskular.

Të përgjegjëshmit

Personat e përgjegjshëm janë edhe më jetëgjatët. Kjo veti ka një ndikim të jashtëzakonshëm në jetëgjatësi pasi tek këta njerëz presioni i gjakut, niveli i kolesterolit dhe rrahjet e zemrës janë në nivele normale. Shkaku ndoshta është se njerëzit e përgjegjshëm shmangin rrezikun dhe kanë një jetë larg faktorëve që do të dëmtonin shëndetin.

Neurotikët

Sikur të mos mjaftonte fakti se neurotikën e kanë shumë të vështirë për shkak të karakterit për të jetuar të qetë tani del se tipi i tyre u sjell edhe probleme të tjera të tilla si azma, dhimbjet e kokës, ulcerën e stomakut dhe sëmundjet e zemrës. Sipas një studimi neurotikët shpesh përdorin strategji jo shumë të menccura për të zgjidhur problemet e tyre duke pasur sjellje armiqësore ndaj të tjerëve dhe shpërthime që kalojnë edhe në ofendime.

Kjo bën që ata të mos kërkojnë ndihmë dhe mbështetje për shkak se janë edhe dyshues e të përkeqësojnë gjendjen e tyre. Kjo I bën që të kenë një sistem imunitar më të brishtë se njerëzit e tjerë dhe një probabilitet më të madh për tu sëmurë. Një tjetër teori është se neurotikët ka më shumë shanse që të jenë të depresionuar dhe depresioni dëmton sistemin imunitar.

Të hapurit

Ashtu si edhe optimistët ata ka më pak shanse që të vuajnë nga sëmundjet e zemrës. Një studim italian doli në përfundim se personat që janë më të hapur ndaj realitetit dhe të tjerëve kanë 15% shanse më pak për tu kapur nga epidemit apo sëmundjet e virozat gribale të stinës së ftohtë.

 

 

 

 

 

 

«Ndihesha sikur nuk mbushesha dot me frymë»,—thotë Klaudia, që kohët e fundit është diagnostikuar me çrregullim bipolar dhe stres post-traumatik.—Ishte tmerrësisht e vështirë të përballoja damkën që vjen nga sëmundja mendore.»

«M’u desh shumë kohë të pranoja situatën tonë,—shprehet Marku, bashkëshorti i Klaudias.—Por kuptova se duhej të përqendrohesha te gruaja ime që ta mbështetja emocionalisht.»

Si dotë ndiheshe nëse ti ose dikush që e ke për zemër diagnostikohet me një çrregullim mendor?! Të shohim disa të vërteta që duhet të dish, të cilat do të të ndihmojnë t’i kuptosh më mirë çrregullimet mendore.